Η συγγραφέας της “Ντενεκεδούπολης” και της “Αστραδενής” Ευγενία Φακίνου, ολοκλήρωσε πρόσφατα το τελευταίο έργο της “Το τρένο των νεφών”. O ήρωας του βιβλίου της, ο Κανένας, ξεκινάει με το τρένο των νεφών ένα ταξίδι στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής και στην αναζήτηση της ταυτότητας του.  Στο τελευταίο βαγόνι αυτού του τρένου επιβαίνουν πολλές προσωπικότητες της λατινοαμερικάνικης ιστορίας, όπως η Εβίτα Περόν, ο Τσε Γκεβάρα, ο Σιμόν Μπολίβαρ αλλά και ο δικός μας Αριστοτέλης Ωνάσης. Όλα αυτά τα πρόσωπα συνδέονται με έναν μοναδικό, μαγικό τρόπο στις σελίδες του βιβλίου.
Η Ευγενία Φακίνου έγραψε το βιβλίο αυτό χωρίς ποτέ να έχει ταξιδέψει στη Λατινική Αμερική. Όπως λέει η ίδια όμως “είναι σαν να έχω ήδη πάει”. Διαβάζοντας κάποιος το νέο της βιβλίο διαπιστώνει πως η συγγραφέας αποτυπώνει με έναν μοναδικό τρόπο στοιχεία από την κουλτούρα των λαών της Λατινικής Αμερικής. Η Ευγενία Φακίνου μίλησε στο Politismos για το “Τρένο των νεφών”, τη λατινοαμερικάνικη κουλτούρα και τη σύγχρονη λογοτεχνία.

 

Πως προέκυψε το τελευταίο σας βιβλίο “Το τρένο των νεφών” το οποίο σχετίζεται με τη Λατινική Αμερική;
Ο ήρωας του προηγούμενου βιβλίου μου ήταν ο Οδυσσέας, ένας ιδιόρρυθμος συγγραφέας ταξιδευτής και συλλέκτης αναμνήσεων και αντικειμένων. Βασανιζόμουν πάρα πολύ να βρω τι βιβλίο θα γράψει αυτός. Και ενώ κόντευα να τελειώσω το προηγούμενο βιβλίο, μια μέρα μου ήρθε τελείως ξαφνικά το τρένο των νεφών.. Είχα δει το ντοκιμαντέρ για το τρένο των νεφών.. Και τώρα και για μένα είναι ανεξήγητο, πως από το ντοκιμαντέρ για το τρένο εγώ βρήκα τον Κανένα που μεγαλώνει δέκα χρόνια από βαγόνι σε βαγόνι, που κάθε βαγόνι είναι ένα κομμάτι της λατινοαμερικάνικης ιστορίας, αυτό δεν μπορώ να το εξηγήσω συνειδητά. Υποσυνείδητα μπορώ να σκεφτώ διάφορα πράγματα.

Εσείς δεν έχετε ταξιδέψει καθόλου στη Λατινική Αμερική. Στο παρελθόν είχατε σκεφτεί να πάτε;
 Μια από τις πρώτες ταινίες δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ που είχα δει ήταν η “Αυτοκρατορία του Ήλιου”. Θα ήταν τη δεκαετία του 50. Ήταν συγκλονιστικό. Έδειχνε τους ιθαγενείς. Μετά στην εφηβεία μου μάζευα τις μουσικές με τις φλογέρες. Δεν με γοήτευσε ποτέ για να πάω στην Αργεντινή ή οι πόλεις της Λατινικής Αμερικής. Δεν με γοήτευσαν καθόλου. Αν έχω κάτι περίεργο που με συνδέει είναι οι Άνδεις. Είναι οι ορεινοί πληθυσμοί. Βρίσκω ότι υπάρχει μια εσωτερική σύνδεση, (μπορεί και να μην υπάρχει στην πραγματικότητα), με εκείνους τους πληθυσμούς των Νεολιθικών οικισμών. Με εκείνο τον πολιτισμό.
Ξέρω ότι αυτό που λέω δεν είναι ακριβές ιστορικά, πολιτιστικά, αλλά συναισθηματικά θα έλεγα ότι υπάρχει μέσα μου μια τέτοια συγγένεια. Επειδή ζουν πολύ λιτά, αναπτύσσουν τέχνη, η μυθολογία τους είναι σημαντική, γοητευτική. Ενώ η καταγωγή των γονιών μου είναι από νησιά εγώ είμαι γοητευμένη από τα βουνά. Αλλά από αυτά τα βουνά.
Εγώ έχω σπουδάσει γραφικές τέχνες και δεν μπορώ να ζήσω χωρίς χρώματα. Δείτε εδώ, είναι ένα πολύ γνωστό σχέδιο, ένα υφαντό από τη Βολιβία.. Το έκανα εγώ με αυτά τα χρώματα. Επίσης ενδιαφέρον είναι ότι τα χρώματα των λαών του Θιβέτ και της Λατινικής Αμερικής είναι τα ίδια. Δεν χρησιμοποιούν τα ζεστά χρώματα. Είναι στην ψυχρή γκάμα.. Τα ροζ, τα πράσινα, τα μπλε δεν τα χρησιμοποιούν τόσο. Έχουν περισσότερο τη σέπια, το καφετί των μπικούνια… Δεν έχουν γήινα χρώματα.

 

 

 

 

Που το αποδίδετε;
Νομίζω ότι έχει να κάνει με τη γύμνια του τοπίου και το χιόνι. Είναι δική μου ερμηνεία.

 
Το συμβολισμό έχει αυτό το μυθιστόρημα;
Το βιβλίο “πατάει” σε δύο επίπεδα. Το ένα είναι ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο και στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Το άλλο είναι ένα εσωτερικό ταξίδι, ένα υπαρξιακό ταξίδι του Κανένα, δηλαδή του καθένα, καθώς προσπαθεί να ανα – αυτοκαθοριστεί.

 
“Δεν ξέρω πως είναι οι ήρωες των βιβλίων μου.. Μοιάζουν με σκιές.. Αλλά ζουν παρέα και ζουν για πολλά χρόνια. Περνάνε και από βιβλίο σε βιβλίο”
Το τέλος του το είχατε σκεφτεί από την αρχή ότι θα ήταν αυτό;
Τη μέρα που είπα θα είναι το “τρένο των νεφών” ήρθε όλο το πακέτο μαζί. Το πώς έρχονται αυτά τα πράγματα είναι κάτι που δεν εξηγείται.

 
Πόσο καιρό σας πήρε η συγγραφή του;
Ελάχιστο χρόνο για ένα τέτοιο βιβλίο. Δηλαδή πέρυσι τέτοια εποχή ακόμη έτρεχα για το προηγούμενο βιβλίο το “Οδυσσέας και μπλουζ” και είπα εντάξει, μετά τις 15 Δεκεμβρίου θα ξεκουραστώ. Στις 16 όμως είχα στρωθεί και διάβαζα. Μέχρι τις 5 με 10 Ιανουαρίου είχα διαβάσει τα 40 βιβλία της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας και είχα αποδελτιώσει τα 28, αλλά εγώ είμαι μανιακή, μη σας ξεγελάει το ήπιο.. Γράφω τρελές ώρες, από τις 2 τη νύχτα μέχρι τις 10 το πρωί, πολλές ώρες..

 
Είναι καλύτερες αυτές οι ώρες;
Η έμπνευση είναι κάτι στιγμιαίο. Το άλλο προϋποθέτει οργάνωση και πειθαρχία. Δηλαδή δεν λες θα γράψω όταν έχω έμπνευση. Εγώ κοιμάμαι 9 και μισή το βράδυ, σηκώνομαι στις 2 χωρίς ξυπνητήρι γιατί έχω την ψευδαίσθηση ότι
 είμαι μόνη μου και ελεύθερη. Και ότι δεν ενοχλώ και δεν με ενοχλεί κανένας. Δεν με αποσπά τίποτα, ούτε τηλέφωνο, ούτε ο γείτονας, ούτε τίποτα. Έγραψα μέσα σε 6 μήνες, είναι σύντομο χρονικό διάστημα. Αλλά συνεχώς όμως.. Δηλαδή δεν βγαίνω έξω από το σπίτι μου. Σε αυτό το εξάμηνο βγήκα πέντε φορές στο σούπερ μάρκετ και πέντε φορές στη λαϊκή. Τώρα που είμαι μεγάλη έχω την δυνατότητα να το κάνω.

 
Πως προέκυψε η ιδέα να συμπεριλάβετε κομμάτια από άλλα βιβλία στο έργο σας;
Αυτό στη λογοτεχνία λέγεται “διακειμενικότητα”. Σημαίνει ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις κείμενα δικά σου από προηγούμενα βιβλία.. Βεβαίως μπορείς να χρησιμοποιήσεις κείμενα και άλλων συγγραφέων αρκεί να τα δηλώσεις. Διότι διαφορετικά είναι λογοκλοπή.

 
Είναι δύσκολο όμως να ταιριάξουν όλα αυτά τα κομμάτια.
Αυτός ήταν ο κίνδυνος και η πρόκληση. Θα μπορούσε να μην πετύχει. Όμως έχω ένα σημείο με ένα κείμενο του Λιόσα από το “Άνθρωπος που έλεγε Ιστορίες”. Έλεγε όλα μου μιλάνε, μου μιλάνε οι πέτρες, τα αγκάθια, το μυρμήγκι, όλα μου μιλάνε.. Μου άρεσε πάρα πολύ. Και όταν το έβαλα, υπήρχε μια συνομιλία με αυτά τα κείμενα. Κάποια στιγμή αντιλήφθηκα ότι οι μυθολογίες μοιάζουν.. Οι λαοί έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Οι Άνδεις πλησιάζουν τον Όλυμπο και οι Λογοτεχνίες συνομιλούν. Δεν μπορώ να το νιώσω αυτό για τη γαλλική κουλτούρα και λογοτεχνία. Δεν μπορώ να το νιώσω για κάτι άλλο. Μπορεί κάποιος άλλος να το ένιωθε για την ινδική κουλτούρα και λογοτεχνία. Αλλά δεν μας είναι γνωστή, ενώ η λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία είναι πολύ γνωστή στην Ελλάδα. Γιατί είναι πολύ γνωστή στην Ελλάδα; Βρίσκουν και ακουμπάνε. Βρίσκουν κοινά σημεία.

 
Θέλατε παράλληλα να περάσετε και την άποψη σας για ορισμένα πρόσωπα όπως για τον Περόν, που τον χαρακτηρίζετε “αισχρό δικτάτορα”..
Πειράζει; (γέλια). Ασφαλώς ήθελα. Γιατί και για μένα είχε ενδιαφέρον αυτή η γοητεία.. Και αυτό είναι κοινό σημείο, πως κάτι τέτοια πρόσωπα γοήτευσαν λαούς. Αμφιλεγόμενα πρόσωπα. Δηλαδή αυτή η λατρεία για την Εβίτα υπάρχει ακόμη. Και η καινούργια πρόεδρος της Αργεντινής φέρνει κάτι από το παρελθόν, δεν ξέρω αν κάνω λάθος. Γιατί να το αποσιωπήσουμε ότι οι Γερμανοί εγκληματίες βρήκαν καταφύγιο στην Αργεντινή; Και αυτό γίνεται μέσα από ένα μυθιστόρημα ενός ανθρώπου που δεν ανήκει σε αυτούς τους λαούς.

 

 

 

 

Μπορείτε να το κάνετε πιο ανεξάρτητα.
Ακριβώς.

 
Όλα αυτά διαδραματίζονται στην Αργεντινή;
Ναι. Υποτίθεται ότι την εποχή που εκτυλίσσεται η ιστορία το τρένο των νεφών φθάνει μέχρι το Βαλπαραϊσο. Δεν είναι συγκλονιστικό; Έβρισκα πληροφορίες για τη διαδρομή του αλλά ήταν συγκεχυμένες οι πληροφορίες. Με βοήθησαν πολύ από την Πρεσβεία της Αργεντινής και η κυρία Μαρία Δαμηλάκου καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο. Πολύ ενδιαφέρον είναι το στοιχείο ότι ο Τίτο, ο μετέπειτα πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας δούλεψε στην κατασκευή του τρένου.

 
Ποια εποχή διαδραματίζονται τα γεγονότα αυτά;
Να σου πω δεν με ενδιαφέρει. Αλλά αν το βγάλουμε από πρόσωπα, αφού είναι πεθαμένη η Εβίτα, πεθαμένος ο Ωνάσης θα είναι γύρω στο 80.. Τότε βέβαια το τρένο των νεφών δεν έκανε το δρομολόγιο μέχρι το Βαλπαραϊσο.

 
Ο Ωνάσης πως μπλέκεται με τους υπόλοιπους χαρακτήρες;
Ο Ωνάσης όταν έφυγε από τη Σμύρνη πήγε στην Αργεντινή. Εκεί πρωτοστήθηκε η δουλειά του που ήταν τσιγάρα για γυναίκες. Και μάλιστα χρησιμοποιούσε το τέχνασμα, επειδή δεν είχε χρήματα για διαφημίσεις, να πετάει άδεια πακέτα στους δρόμους για να διαφημίσει το προϊόν του. Και όντως είχε σχέση με την Περόν. Μικρή αλλά υπαρκτή. Το βεβαιώνουν πολλές πηγές. Εκεί εδραίωσε την αυτοκρατορία του.
Οι Λατινοαμερικάνοι έχουν λατρεία στην Ελλάδα. Πως εξηγείς ότι δίνουν ελληνικά ονόματα στα παιδιά τους, όχι μόνο στην Αργεντινή αλλά σε όλη τη Νότιο Αμερική; Αυτοί κοιτάνε προς τα εδώ. Για έναν δικό τους μυστήριο λόγο. Δεν είναι το μάτι της ευρωπαϊκής Αναγέννησης που κοίταζε προς την αρχαία Ελλάδα..

 
Τους πρωταγωνιστές των βιβλίων που γράφετε μπορεί να τους δείτε στον ύπνο σας, τους νιώθετε
 ως πρόσωπα υπαρκτά ή είναι τελείως φανταστικά πρόσωπα;
Η ερώτηση σου είναι περίεργη.. Με ενδιαφέρον λογοτεχνικό θα έλεγα. Εγώ προσωπικά δεν τους βλέπω. Δεν ξέρω πως είναι οι ήρωες μου. Δηλαδή για παράδειγμα δεν ξέρω πως είναι ο Κανένας. Περιγράφω το παιδάκι μόνο με το γαλανό του μάτι. Μοιάζει σαν να είναι η σκιά τους, όχι σαν ένας πραγματικός άνθρωπος. Δεν θέλω να το ξέρω αυτό. Δεν με ενδιαφέρει. Αλλά ζουν παρέα και ζουν για πολλά χρόνια. Μπορούν κάποιοι ήρωες να περνάνε από βιβλίο σε βιβλίο. Τώρα βέβαια δεν είχα γράψει άλλη φορά κάτι έξω από την Ελλάδα. Είμαι ελληνοκεντρικός συγγραφέας. Και αυτό ήταν ένα ρίσκο.

 

 

 

 

 

 

Κάποιο από τα επόμενα έργα σας θα μπορούσε να έχει σχέση με τη Λατινική Αμερική;
Δεν το ξέρω. Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι μοναδικό. Μοναδικό για τη δική μου γραφή διότι συνειδητοποίησα ότι τελικά έγραφα σαν να έγραφε ο ήρωας μου του προηγούμενου βιβλίου. Εγώ δεν γράφω έτσι. Αυτό διαφέρει από τα άλλα βιβλία.

 
Ποια είναι η σχέση που έχετε με τους ήρωες σας;
Εγώ δεν γράφω μαγικό ρεαλισμό. Εγώ γράφω ή ρεαλισμό ή ποιητικό ρεαλισμό δηλαδή μια ποιητική ματιά στην πραγματικότητα. Ο μαγικός ρεαλισμός είναι να αποδεχθεί ο άλλος, ο αναγνώστης, τη σύμβαση ότι ναι αυτός μεγαλώνει δέκα χρόνια από βαγόνι σε βαγόνι. Αυτό είναι μαγικό. Φαίνεται ότι εγώ έπρεπε να βρω ένα βιβλίο με θέμα που να εντάσσεται στο μαγικό ρεαλισμό. Αυτός όταν έφθασε στο τελευταίο βαγόνι είχε την ηλικία του συγγραφέα (του προηγούμενου βιβλίου “Οδυσσέας και μπλουζ”) και δεν ήθελε να πεθάνει, το είχε σταματήσει.

 
Όταν κάποιος γράφει σκέφτεται κάποια στιγμή αν αυτό θα είναι εμπορεύσιμο, αν θα πουλήσει;
Έναν συγγραφέα δεν πρέπει να τον ενδιαφέρουν τέτοια πράγματα. Εκείνη την ώρα έχει μια μάχη μια αγωνία να αποδώσει με τον καλύτερο τρόπο εκείνο που είναι νεφέλωμα στο κεφάλι του. Και δεν τον νοιάζει καθόλου. Έχουν πει οι θεωρητικοί ότι ο συγγραφέας την ώρα που γράφει δεν έχει ούτε φύλο ούτε ηλικία.

 

“Υπήρξε ένα αδιόρατο αλλά υπαρκτό ρεύμα πίεσης προς τους συγγραφείς να ασχοληθούν με την οικονομική κρίση. Δεν χωράμε όλοι σε αυτό. Τι να κάνουμε!”
Την περίοδο αυτή της κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και κρίση αξιών σε τι βαθμό επηρεάζεται η δουλειά σας; Είναι μια εποχή δύσκολη για τον συγγραφέα;

 
Πρώτα πρέπει να λύσει τα πρακτικά και οικονομικά του προβλήματα. Διότι τα χρέη πάνε αλυσίδα, από τον βιβλιοπώλη στον εκδότη, από τον εκδότη στον συγγραφέα και πάει λέγοντας. Υπήρξε ένα αδιόρατο αλλά υπαρκτό ρεύμα πίεσης προς τους συγγραφείς να ασχοληθούν με τα σύγχρονα θέματα και την οικονομική κρίση. Δεν χωράμε όλοι σε αυτό. Τι να κάνουμε… Αυτό όμως είχε ένα κόστος. Ορισμένες εφημερίδες ας πούμε δεν έγραψαν καν ότι κυκλοφόρησε αυτό το βιβλίο. Ξέρω είναι ξένο σώμα στην εποχή που ζούμε. Ε, τι να κάνουμε, εγώ αυτό έγραψα.
Εμένα με ενδιαφέρει πάρα πολύ η οικονομική κρίση. Αλλά αν θέλω να μάθω θα διαβάσω ένα αμιγώς οικονομικό δοκίμιο, βιβλίο.. Όλα αυτά με θυμώνουν.

 

 
 Πότε αρχίσατε να γράφετε;
Σπούδασα γραφικές τέχνες και ειδικεύτηκα στην εικονογράφηση παιδικού βιβλίου. Τα πράγματα είναι πολύ απλά. Μου έρχεται στο κεφάλι να κάνω ένα κουκλοθέατρο αλλά όχι κανονικό, καταλήξαμε στην Nτενεκεδούπολη. Το πιο φυσικό ήταν να εικονογραφήσω τα βιβλία της Nτενεκεδούπολης. Κάθε χρόνο το έκανα βιβλίο παιδικό και έκανα και την εικονογράφηση. Εκεί ξαφνικά κάτι συνέβη στη ζωή μου, η ζωή έχει κύκλους, γεγονότα, δυσάρεστα συμβάντα, και εγώ δεν είχα την διάθεση να παίζω στο κουκλοθέατρο και μια μέρα μου ήρθε στο μυαλό η “Αστραδενή”, ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψα. Βγήκε μόνο του. Είναι θα έλεγε κανείς η εσωτερική μετανάστευση με τα μάτια ενός παιδιού. Διδάσκεται στα σχολεία και λειτουργεί παρηγορητικά για τα παιδάκια των μεταναστών. Βλέπουν ότι αυτόν τον ρατσισμό που έχουν υποστεί τα ίδια τον έχει υποστεί και ένα ελληνόπουλο στο παρελθόν.

 
Ήταν συγκλονιστικό αυτό το βιβλίο.
Τηρουμένων των αναλογιών είναι σαν το “Ένα παιδί μετράει τα άστρα” ή σαν “Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ”. Επειδή έχουν ήρωες παιδιά δεν σημαίνει ότι είναι για παιδιά. Δεν είναι καν εφηβικό. Και παρακαλώ αν κάποιος το έχει διαβάσει μικρός να το διαβάσει και αργότερα.
Το βιβλίο “Το τρένο των νεφών” της Ευγενίας Φακίνου κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις “Καστανιώτη”.

 

 

14 Δεκεμβρίου 2011

Ιάσων Πιπίνης